काठमाडौँ, चैत्र शुक्ल नवमी अर्थात् रामनवमीका दिन आज बिहानैदेखि देशभरका राममन्दिरमा पूजा आराधना गर्न भक्तजनको भीड लागेको छ ।
बत्तीसपुतलीस्थित श्रीराम मन्दिर, पशुपतिस्थित राममन्दिर, जनकपुरधामलगायत देशभरका राममन्दिरमा भक्तजनको भीड लागेको हो ।
त्रेतायुगमा चैत्र शुक्ल नवमीका दिन मध्याह्न अयोध्याका राजा दशरथ र महारानी कौशल्यादेवीको ज्येष्ठ पुत्रका रुपमा श्रीरामचन्द्रको जन्म भएको थियो ।
धर्मशास्त्रअनुसार भगवान विष्णुले जब पृथ्वीमा पाप बढदै जान्छ तब धर्मको रक्षाका लागि अबतार लिन्छु भनेकाले धर्मकै रक्षाका लागि भगवान् विष्णुको सातौँ अवतारका रुपमा श्रीरामचन्द्रको जन्म भएको विश्वास गरिन्छ ।
बत्तीसपुतलीस्थित श्रीरामचन्द्र मन्दिरमा बिहान ४ बजेदेखि नै भक्तजनको भीड लागेको छ । बेलुकीसम्म पाँच लाखभन्दा बढीले मन्दिरमा दर्शन गर्न सक्ने अनुमानमा पूजा व्यवस्थापन गरिएको श्रीरामचन्द्र मन्दिर जीर्णोद्धार एवं संरक्षण समितिका सदस्य सचिव डा गोविन्द टण्डनले राससलाई जानकारी दिनुभयो ।
विसं १९२८ मा श्री ३ जंगबहादुर राणाका जेठान कमाण्डिङ कर्णेल सनकसिंह टण्डनले यो मन्दिर निर्माण गर्नुभएको हो । त्यसबेला भारतको लखनउमा भएको सैनिक विद्रोह नियन्त्रणका लागि श्री ३ जंगबहादुरको नेतृत्वमा कमाण्डिङ कर्णेल टण्डनसहितको समूहलाई सफलता मिल्यो । भारतमा अंग्रेज सरकार थियो । अंग्रेजले नेपाल सरकारलाई विद्रोह नियन्त्रणका लागि सघाएकामा नेपाललाई ठूलो धनराशि उपहारस्वरुप दियो ।
श्री ५ सुरेन्द्र वीरविक्रम शाहले कमाण्डिङ कर्णेल टण्डनलाई पनि केही रकम दिएकाले त्यो रकमले श्रीरामचन्द्र मन्दिर बत्तीस पुतलीका नाममा ३७४ रोपनी आठ आना एक पैसा जग्गा गुठीका लागि व्यवस्था गरिएकामा त्यसमध्ये कमाण्डिङ कर्णेल टण्डन आफैले ८१ रोपनी जग्गा निजी सम्पत्तिबाट गुठी राखेको संस्कृतिविद्समेत रहनुभएका डा टण्डनले बताउनुभयो ।
मन्दिर स्थापना हुनुअघि पुरानो बानेश्वरको उचाइमा रहेको यो स्थानमा गाई चराइन्थ्यो । गाई चराउने गोठाला भने अग्लो स्थानमा बस्थे । त्यहाँ बसेपछि ती गोठालाले गौचरनमा आएका मानिसलाई आइपरेको अन्यायबारे परामर्श दिन थाले । गोठाला त्यो ठाउँमा बसेर न्यायाधीश झैँ न्याय दिन थालेपछि त्यहाँ सबैको ध्यान आकृष्ट भयो ।
खनेर हेर्दा ढिस्को मुनी तीन घ्याम्पा असर्फी फेला प¥यो । असर्फीले श्रीरामचन्द्र, सीता, लक्ष्मण, भरत, शत्रुघ्नको शालिग्राम शिलाको मूर्तिसहित सत्तल निर्माण गरियो । बाँकी असर्फीले अर्घाखाँचीको बल्कोटमा सत्तल निर्माण गरियो ।
कमाण्डिङ कर्णेल टण्डनले अर्घाखाँची र गुल्मीमा परशुरामेश्वर र इन्द्रेश्वर मन्दिरसहितं सत्तल निर्माण गरी १३ हजार रोपनी गुठी जग्गा राखेर पश्चिम नेपालकै दर्शनीयस्थल बनाउनुभयो ।
विसं २०४८ अघि भने यो मन्दिर जीर्ण थियो । स्थानीयवासीले जीर्णोद्धार एवं संरक्षण समिति गठन गरी मन्दिर क्षेत्रलाई आकर्षकस्थलका रुपमा विकास गरेको स्थानीयवासी सन्तोष नेपालले जानकारी दिनुभयो ।
कमाण्डिङ कर्णेल टण्डनले लखनउमा देखेको आधारमा निर्माण गरिएको राजकीय गुम्बज शैलीको मन्दिर नेपालकै पहिलो हो । यो शैलीको मन्दिर अहिलेसम्म अर्को नबनेको संस्कृतिविद् टण्डनको भनाइ छ । यो ठाउँको नाम बत्तीसपुतली रहनुमा पनि एउटा किंवदन्ती छ । किंवदन्तीअनुसार राजा विक्रमादित्यको दरबारमा न्यायका पक्षमा काम हुञ्जेल बत्तीस वटा पुतली बस्थे ।
विक्रमादित्यको दरबारमा जब अन्याय पक्षधरको बोलवाला हुन छाडेकाले ती बत्तीसपुतली उडेर आई पुरानोबानेश्वरको थुम्कोमा बसेकैले गोठालाले न्यायका पक्षमा वकालत गर्न थालेको स्थानीयवासीको विश्वास छ ।
श्रीरामचन्द्र मन्दिर नेपालमै विद्युतीय प्रणालीबाट पूजा गराउने पहिलो मन्दिर बनेको छ । मन्दिरमा मन्त्रिपरिषद्का पूर्व अध्यक्ष खिलराज रेग्मीले २०७४ कात्तिक ११ गते इ–पूजा शुभारम्भ गर्नुभएको थियो ।
विसं २०७२ वैशाख १२ गतेको भूकम्पले क्षतिग्रस्त यो मन्दिर स्थानीयवासीको सक्रियतामा दाताको सहयोग जुटाएर एक वर्षमै पुनःनिर्माण गरियो । भूकम्पले भत्किएको सम्पदा सरकारी सहयोग नलिई निर्माण हुनेमा श्रीरामचन्द्र मन्दिर नै पहिलो भएको समितिले जनाएको छ ।
मन्दिर छिर्नेबित्तिकै शरीरमा एकप्रकारको ऊर्जा प्राप्त हुने विश्वासमा भारतीय साधु सन्तसमेत पछिल्लो समयमा यहाँ आउन थालेकाले यस मन्दिरको आकर्षण बढ्ेको स्थानीय शिव पोखरेलले बताउनुभयो ।
कमला
